900 lat temu na Ziemi Lubuskiej powstała diecezja. 11 maja na jubileusz przyjedzie prymas Polski

Kiedy powstała diecezja lubuska? Dokładnej, co do dnia, daty nie znamy, ale za jej początki uznaje się rok 1124. Były to czasy Bolesława Krzywoustego, który w pierwszej ćwierci XII wieku dokonywał podboju Pomorza Zachodniego. Jego wojska opanowały najpierw ujście Odry, później wyspę Rugię, a po tym udało się także zdobyć tereny na wschód od Odry.

„Około 1121 r. stało się oczywiste, że wraz z integracją polityczną tych ziem musi nastąpić rozbudowa organizacji kościelnej” – czytamy w pracy ks. prof. dr. hab. Anzelma Weissa. „Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu” – taki ma ona tytuł - została wydana w 1977, a której reprint wydało w 2022 Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze. To głównie z niej korzystamy, by przedstawić historię diecezji lubuskiej.

Zdobyte przez Krzywoustego pogańskie tereny uznawane były za ziemie niczyje. By przeprowadzać na nich misje chrystianizacyjne i zaprowadzić nową organizację terytorialną, Krzywousty uzyskał zgodę Stolicy Apostolskiej. W 1123 do Polski przyjechał więc legat papieski – kardynał Idzi z Tuskulum i rok później doszło do erygowania diecezji. Miała się ona zająć akcją misyjną wśród Słowian mieszkających na zachód od Odry.

Jaki teren obejmowała diecezja lubuska? Były to ziemie po obu stronach Odry. Po stronie wschodniej sięgały one terenów na zachód od dzisiejszego Gorzowa - do diecezji lubuskiej należały ziemie, na których są dziś wsie Lubno i Wysoka w gminie Lubiszyn. W jej granicach był także Sulęcin, Torzym czy Łagów (on był niemal na jej granicy). Na południe diecezja sięgała natomiast po dzisiejszą gminę Cybinka. Po drugiej stronie Odry diecezja obejmowała tereny sięgające po brzeg Szprewy, czyli Fürstenwalde. W skład diecezji wchodził m.in. Frankfurt nad Odrą, Seelow czy Müncheberg.

Co ważne, granice diecezji były wyznaczone ogólnie. W kierunku północno-zachodnim były one nawet otwarte, bo biskupstwo miało prowadzić akcje misyjne. Na terenie diecezji do 1350 r. było 166 parafii. W kolejnych dwóch wiekach było ich jeszcze osiem, co daje liczbę 174.

Na stolicę diecezji wskazano Lubusz (dzisiejszy niemiecki Lebus). „Wybór nie był przypadkowy. Według wymogów ówczesnego prawa kanonicznego stolice biskupie należało zakładać w dużych miastach, o ile możliwe, w stolicach prowincji, miastach bezpiecznych od napaści barbarzyńców, centralnie położonych, by wierni mieli zawsze łatwy dostęp do biskupa. Na ziemiach planowanej diecezji tylko Lubusz spełniał wymagane warunki. Sam gród położony był w dogodnym punkcie geograficznym, na skrzyżowaniu odrzańskiej drogi wodnej z dalekosiężnymi szlakami prowadzącymi do Szczecina, Poznania, Wrocławia czy Brenny. Ulokowany w pobliżu brodu na wysokim brzegu doliny, był silnie obwarowany i w czasach Krzywoustego stanowił centrum administracyjne (siedzib kasztelana lubuskiego)” – czytamy w pracy ks. Weissa.

W Lubuszu znajdowała się też oczywiście katedra. Pierwotnie była drewniana, a po 1226 r., gdy Henryk Brodaty włączył Ziemię Lubuską do swego państwa, zaczęło się wznoszenie katedry kamiennej. Biskupom służyła ona jednak tylko do 1276 (dwadzieścia trzy lata wcześniej doszło bowiem do podziału Ziemi Lubuskiej między margrabiów a arcybiskupa magdeburskiego). To właśnie wtedy zapadła decyzja o przeniesieniu stolicy diecezji do Górzycy znajdującej się po wschodniej stronie Odry, 10 km od Lubusza. Katedra mieściła się w rejonie dzisiejszej ul. Lipowej. Dodajmy, że Górzyca była najbardziej znaną w diecezji miejscowością pielgrzymkową. W kaplicy za miastem był bowiem słynący cudami obraz Matki Bożej.

Gdy Górzyca stała się stolicą diecezji, miejscowość zaczęła się rozwijać i uzyskała prawa miejskie. Nie spodobało się to w pobliskim Frankfurcie nad Odrą, którego mieszczanie w 1325 lub 1326 napadli na Górzycę, zniszczyli miasto, katedrę i siedzibę biskupa. Przez kolejne lata biskupi rezydowali we Wrocławiu, później we Frankfurcie. Sporu nie udało się jednak zażegnać i biskup wrócił do Lubusza, gdzie zaczęła się budowa nowej katedry. W 1373 wybuchła jednak wojna sukcesyjna, po której – ze względu na zniszczenie Lubusza – ostatni polski biskup Jan Kietlicz postanowił przenieść stolicę diecezji do Fürstenwalde. Jak się później okazało, nie był to dobry ruch dla przyszłości diecezji...

Gdy stolicę diecezji przeniesiono nad Szprewę, biskupami zostawali ludzie wygodni dla margrabiów brandenburskich. W 1447 r. elektor brandenburski Fryderyk II otrzymał od papieża Mikołaja V przywilej nominacji biskupów. Ponad sto lat później, gdy terytorialnie rozszerzały się idee protestantyzmu, przyniosło to kres - należącej przez cały czad do metropolii gnieźnieńskiej - diecezji.

W 1555 zmarł bowiem Jan VII Horenburg. Był on trzydziestym siódmym biskupem lubuskim. I trzydziestym siódmym, który przyjął święcenia biskupie.
Po jego śmierci, w 1556 na stolicę biskupią wybrano małoletniego wówczas Joachima Fryderyka Hochenzollerna, syna luteranina. Losy biskupstwa obchodziły go niewiele. Dziewięć lat później, w 1565, w katedrze w Fürstenwalde odprawiono ostatnią mszę katolicką. Tamtejszy kościół przejęli protestanci.

- To historia naznaczona przycinaniem i rozwojem, świętością i upadkiem. Warto byśmy z tego dziedzictwa czerpali mądrość i radę na przyszłość naszej diecezjalnej wspólnoty. Temu służą jubileusze i rocznice kościelne – mówi bp Tadeusz Lityński, ordynariusz diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. Wiernych i mieszkańców Lubuskiego zaprasza na sobotnie (11 maja) główne obchody jubileuszu powołania diecezji lubuskiej. Ośno Lubuskie, ich miejsce, nie jest oczywiście przypadkowe. To właśnie tu, w XII wieku, powstał jeden z najstarszych kościołów diecezji.

Sobotnie uroczystości w kościele św. Jakuba Apostoła (zbudowany został na przełomie XIII i XIV w.) rozpoczną się o 9.30 od wykładu historycznego „900. rocznica powstania biskupstwa lubuskiego”, który wygłosi dr Marek Golemski. O 10.00 rozpocznie się koncert okolicznościowy „Monodia Caelestis” pod kierownictwem prof. Susi Ferfoglia z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Kulminacją obchodów będzie natomiast liturgia sprawowana pod przewodnictwem prymasa Polski abpa Wojciecha Polaka. W mszy wezmą udział także biskupi sąsiednich diecezji.

O 12.30, po mszy świętej, rozpocznie się Jarmark Lubuski - moderowany przez zespół „Viatores” i Chorągiew Ziemi Międzyrzeckiej. Rozpocznie się on od wystrzału armatniego i podniesienia barw narodowych oraz odśpiewania hymnu państwowego i „Bogurodzicy”. W ramach jarmarku prezentować się będą lokalne grupy i zespoły muzyczno-wokalne. Przewidziano również pokazy sokolnictwa, warsztaty rzemiosł średniowiecznych i degustację „średniowiecznego” jadła, pokaz kowalstwa, pokazy walk rycerskich w wykonaniu grup rekonstrukcyjnych. Będą też zamki dmuchane dla dzieci, tor gokartowy, mobilne punkty żywnościowe, smażalnia i inne atrakcje.

Na zakończenie sobotnich obchodów – o 19.00 na rynku miejskim – będzie koncert zespołu Siewcy Lednicy. Podsumowaniem jubileuszowego świętowania będzie natomiast niedzielny koncert w ramach festiwalu „Convallaria 2024”. W jego trakcie nastąpi premierowe wykonanie „Missa super terminos”. Koncert rozpocznie się o 19.00 w kościele św. Jakuba Apostoła.

Czytaj również:
Ilu wiernych chodzi u nas co niedzielę do kościoła? Oto najnowsze dane