42 lat temu wprowadzono stan wojenny w Polsce. Jak wyglądał 13 grudnia 1981 roku w Koninie?

Pierwsze informacje o aresztowaniach zaczęły docierać do pracowników Huty Aluminium „Konin” już w pierwszych godzinach stanu wojennego. Około godz. 5.30 rozpoczął się w Hucie strajk i zawiązano Komitet Strajkowy (KS). Na terenie zakładu przebywał Zbigniew Ładosz - wiceprzewodniczący ZR NSZZ „Solidarność” w Koninie.

W pierwszym dniu stanu wojennego odbyła się również zaplanowana wcześniej msza św. w kościele pw. św. Maksymiliana Kolbe, podczas której ksiądz Antoni Łassa poświęcił sztandar NSZZ „Solidarność” Huty Aluminium. Po uroczystościach sztandar został przewieziony na teren strajkującej Huty, a w pomieszczeniach przy kościele odbyło się zebranie działaczy „Solidarności” konińskich zakładów pracy.

">

Strajk w Hucie Aluminium trwał do godzin nocnych 14 grudnia 1981 roku. Zakończył się po zapewnieniu władz, iż nikt ze strajkujących nie będzie represjonowany. Mimo tego, aresztowano członków KS – Jerzego Jarzyńskiego i Zbigniewa Ładosza. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Koninie - za kierowanie strajkiem i kontynuowanie działalności związkowej - skazani zostali 28 grudnia 1981 r.okuna karę 1 roku i 6 miesięcy więzienia. Ponadto, w lutym 1982 roku 316 pracowników Huty ukarano potrąceniem nagród za 1981 roku.

W pierwszych dniach po wprowadzeniu stanu wojennego w wielu zakładach pracy przeprowadzone zostały zbiórki pieniędzy dla rodzin osób represjonowanych, zrywano też obwieszczenia władz, z pomieszczeń „Solidarności” w Kopalni Węgla Brunatnego „Konin” (KWB) udało się wynieść sztandar i materiały poligraficzne, które posłużyły później do druku podziemnych publikacji, a także pojawiły się pierwsze ulotki i napisy na murach. Zaczęły również powstawać struktury podziemne, jednak ich skład osobowy jest obecnie trudny do odtworzenia ponieważ najbardziej istotne informacje na ten temat posiadał nie żyjący już przewodniczący ZR NSZZ „Solidarność” Region Konin Ryszard Stachowiak.

Informacje o tworzeniu podziemnych struktur Związku dotarły do SB w połowie lutego 1982 roku za pośrednictwem TW „Marek”. W ocenie SB, w Koninie działały wówczas 4 podziemne grupy tworzone przez działaczy „Solidarności”: grupa kierowana przez Ewę Bugno - Zaleską, grupa kierowana przez Stachowiaka, grupa działaczy „Solidarności” w HAK i grupa w KWB „Konin”. W 1982 r. ukazywały się w Koninie co najmniej dwa niezależne pisma: „Biuletyn Informacyjny NSZZ »Solidarność«” sygnowany przez Regionalny Komitet Strajkowy (od nr 5 pismo nosiło tytuł „Opornik”) oraz „Azyl Wojenny” (nr 1 ukazał się 6 III 1982 roku). W związku z ukazywaniem się tych pism, w kwietniu i maju 1982 roku konińska SB przeprowadziła dużą akcję przeciwko podziemnym strukturom „Solidarności”.

W jej ramach dokonano w kwietniu 23 przeszukania i zatrzymano 13 osób. Kolejne 23 przeszukania SB dokonała w I dekadzie maja, a 11 i 12 maja internowano 7 osób podejrzanych o prowadzenie niezależnej działalności wydawniczej. Pomimo tych działań oba pisma ukazywały się nadal. Ponadto, od nr 8 (z 5 lipca 1982 roku) „Azyl Wojenny” sygnowany był przez Konspiracyjny Zarząd Regionu (KZR) NSZZ „Solidarność” „Ziemia Konińska”. W jego pracach uczestniczyli m. in.: Ryszard Stachowiak, Tomasz Piasecki (KWB „Konin”), Marek Berliński (HAK) i Piotr Paździor (PKP). Struktura ta została rozbita w wyniku aresztowań osób zaangażowanych w wydawanie oraz kolportaż „Azylu Wojennego” i „Opornika”, które SB przeprowadziła w październiku 1982 roku. Prokuratura Wojsk Lotniczych w Poznaniu postawiła zarzuty 11 osobom. Wobec części z nich śledztwo zostało umorzone, natomiast przed Sądem Wojsk Lotniczych postawiono Gierłowskiego, Paździora, Marka Berlińskiego, Henryka Berlińskiego i Zbigniewa Nadolnego.

Ogółem, od 13 grudnia 1981 r. do 31 grudnia 1982 r. Wydział Śledczy SB prowadził 31 postępowań przygotowawczych, które obejmowały 44 podejrzanych (w tym 39 z powodów politycznych, spośród których tymczasowo aresztowano 21 osób). W procesach politycznych skazano 14 osób. Funkcjonariusze SB dokonali również 205 przeszukań procesowych i 11 tajnych oraz przeprowadzono 2355 rozmów profilaktyczno – ostrzegawczych. Ujawniono też kolportaż około 5,5 tys. egz. ulotek, 270 przypadków namalowania napisów i 26 przypadków wywieszenia flag „Solidarności”. W czasie stanu wojennego (i po jego formalnym zniesieniu) najsilniejszymi ośrodkami oporu w województwie konińskim były zakłady pracy, mi. in: HAK, KWB „Konin”, Zespół Elektrowni Pątnów – Adamów – Konin, Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego w Koninie i Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Miranada” w Turku.

W ocenie SB, po rozbiciu KZR i grup związanych z obu podziemnymi pismami, przewodniczący NSZZ „Solidarność” w Koninie przez dwa miesiące „nie dysponował żadną zorganizowaną grupą prowadzącą czynną działalność”. Natomiast na początku 1983 roku stwierdzono działalność dwóch grup prowadzących jawnie niezależną działalność. Jedną z nich było Duszpasterstwo Pracownicze przy kościele pw. św. Maksymiliana Kolbe, które funkcjonowało dzięki pomocy ks. Antoniego Łassy. W jego ramach zajmowano się głównie organizowaniem spotkań o charakterze artystycznym i prelekcjami na tematy etyczno – filozoficzne. Środowisko skupione przy kościele pw. św. Maksymiliana Kolbe SB rozpracowywała w ramach SOS krypt. „Pedagog”.

Z kolei przewodniczący konińskiej „Solidarności” oraz wielu działaczy Związku z różnych zakładów pracy prowadziło działalność niezależną przy kościele pw. św. Wojciecha. Dzięki pomocy ks. Stanisława Waszczyńskiego zorganizowano tam Biuro Pomocy Charytatywnej. Środowisko skupione w tym kościele SB rozpracowywała w ramach SOS krypt. „Biuro” i SOS krypt. „Pomoc”. W ocenie SB, rzeczywistym celem działalności Biura była „odbudowa zakonspirowanej struktury byłej »S« w tut. Województwie”.

Po rozbiciu KZR, w ciągu następnych kilku miesięcy prawdopodobnie nie ukazywała się w Koninie prasa podziemna. Sytuacja uległa poprawie w drugiej połowie 1983 roku w sierpniu ukazał się nr 1 pisma „Nasza Solidarność” wydawanego w Kaliszu, Koninie i Sieradzu, a 7 września przedstawiciele „Solidarności” z tych regionów powołali Międzyregionalną Komisję Koordynacyjną, którą kierował ukrywający się Antoniego Pietkiewicz z Kalisza. Stachowiak kierował natomiast Regionalną Komisją Koordynacyjną (RKK) NSZZ „Solidarność” w Koninie, która funkcjonowała do 1989 roku. Zaczęły się także ukazywać nowe tytuły prasy podziemnej: „Solidarność Walcząca”, „Koniński Biuletyn Informacyjny”, „Robotnik” (pismo kontrolowane przez SB) oraz „Solidarni – Konin”.

Około połowy lat osiemdziesiątych działacze konińskiej „Solidarności” uczestniczyli w coraz większej ilości działań jawnych. Spośród nich należy wymienić organizowanie uroczystości w kościele pw. św. Maksymiliana Kolbe, gdzie działało Duszpasterstwo Pracownicze i Ośrodek Kultury Chrześcijańskiej. Z kolei przy kościele pw. Św. Wojciecha organizowano między innymi msze za ojczyznę, coroczne Pielgrzymki Ludzi Pracy do Częstochowy oraz wieczornice i uroczystości z okazji święceń sztandarów różnych zakładów pracy lub grup zawodowych. Przy parafii działało też Bractwo Trzeźwości, Klub Dziennikarzy Katolickich i Konfraternia im. ks. Jerzego Popiełuszki.

W 1986 roku po ogłoszeniu amnestii dla więźniów politycznych, działacze Związku – podobnie jak w innych regionach - powołali 30 września 1986 r. jawną Tymczasową Regionalną Radę (TRR) NSZZ „Solidarność”. W jej skład wchodziły następujące osoby: Krzysztof Buszko, Józef Demski, Krzysztof Dobrecki, Zbigniew Dolewa, Grzegorz Pietryk, Waldemar Piotrowski, Ryszard Stachowiak i Wojciech Zaleski. TRR – pomimo oficjalnego zakazu - działała do 1989 roku obok niejawnej RKK NSZZ „Solidarność” w Koninie.

Wzrost aktywności NSZZ „Solidarność” nastąpił w 1988 roku. Podczas sierpniowej fali protestów miał miejsce strajk w Kopalni Soli w Kłodawie (KSK). 23 sierpnia, po dwugodzinnym strajku zawiązał się Komitet Negocjacyjny, który prowadził następnie rozmowy z dyrekcją. W sierpniu 1988 roku rozpoczął się proces ujawniania działalności NSZZ „Solidarność” w zakładach pracy. Pierwszy wniosek o rejestrację został złożony 29 sierpnia w Sądzie Wojewódzkim w Koninie przez Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” Pracowników Kopalni Węgla Brunatnego „Konin”. 25 października, w czasie spotkania przedstawicieli jawnych komitetów założycielskich powołano Regionalny Komitet Organizacyjny (RKO) NSZZ „Solidarność” w Koninie, natomiast 4 lutego rozwiązała się RKK NSZZ „Solidarność” i RKO, a powołany został jawny Tymczasowy Zarząd Regionu (TZR) NSZZ „Solidarność” w Koninie. Przewodniczącym TZR został Ryszard Stachowiak, a jego zastępcą Paweł Kotlarski. Ponadto, w skład Prezydium TZR weszły następujące osoby: Jan Demski (ZE PAK), Leszek Miller (KWB „Konin”), Zbigniew Rycerz (HAK), Jerzy Żurawiecki (ZOZ w Turku), Tadeusz Kubiak (KWB „Adamów”) i Czesław Gajewski (KSK).

16 kwietnia 1989 roku TZR i Tymczasowa Wojewódzka Rada Rolników NSZZ „Solidarność” powołały KO „Solidarność” Regionu Konińskiego. Kandydatami w wyborach do Sejmu i Senatu w województwie konińskim zostali: Andrzej Arendarski, Jerzy Żurawiecki (Sejm) oraz Ireneusz Niewiarowski i Kazimierz Brzeziński (Senat). Okres tymczasowości konińskich struktur „Solidarności” zakończył się 10 lutego 1990 roku podczas II WZD. Tego dnia nowym przewodniczącym Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Koninie został Zbigniew Ładosz. W województwie konińskim działały wówczas 132 komisje zakładowe NSZZ „Solidarność”.